Hoewel er flinke stappen gezet worden richting de implementatie van de Omgevingswet, is het tot nu toe vooral een theoretische exercitie. Er worden grootste plannen geschreven en geworsteld met het inrichten van het digitale systeem. We zijn alleen niet bezig met de vraag hoe, na inwerkingtreding, álle lagen van de ambtelijke organisatie samen ook daadwerkelijk aan het werk gaan met een nieuwe werkwijze, die zal leiden naar het werkelijkheid maken van de gestelde visies.

 We hebben hier te maken met een pijnlijke missing link tussen enerzijds de visievorming, die voor de mensen op de werkvloer soms lijkt plaats te vinden in een ivoren toren, en anderzijds de benodigde uitvoer door de werkorganisatie, die geen idee hebben wat en hoe er anders zou moeten en dus doorgaat zoals ze het altijd deed. Naar mijn idee ligt hier een groot risico voor het daadwerkelijk tot een succes maken van de invoer van de Omgevingswet. Als je doet wat je deed, krijg je wat je kreeg. Ik zal uitleggen wat ik op dit moment zie gebeuren.

Werkgroep Omgevingswet aan zet

De Omgevingswet staat voor een vereenvoudiging van het wetgevingsstelsel voor de ontwikkeling en beheer van de (fysieke) leefomgeving. De wet treedt (op basis van de huidige verwachting) op 1 juli 2022 in werking.

Gemeenten zijn druk aan de slag met diverse voorbereidende werkzaamheden. Vaak onder leiding van een Programmamanager Omgevingswet of in een Werkgroep Omgevingswet. In veel gevallen staat een selectief groepje ambtenaren aan de lat voor de visievorming en het omzetten van de bijbehorende regelgeving. Er liggen ambitieuze plannen op het gebied van klimaatadaptatie, energietransitie, woningbouw en vergroening. Via burgerparticipatie kunnen inwoners meedenken. De rest van de gemeentelijke werkorganisatie daarentegen heeft het al druk genoeg met de dagelijkse werkzaamheden, en houdt zich vaak grotendeels afzijdig.

Inmiddels hebben diverse gemeenten al een visie kunnen opleveren. Werkgroepjes worden ontbonden, we gaan weer over tot de orde van de dag. Grote vraag is waar de gemaakte mooie, en ambitieuze plannen nu gaan landen, en wat daar dan terecht van gaat komen.

Betrokkenheid van de werkorganisatie

Ik merk dat het belang van de werkorganisatie vaak ernstig wordt onderschat. Dit zijn mensen die naar alle eer en geweten hun best doen om de benodigde werkzaamheden voor elkaar te krijgen. De tijd is beperkt, het budget is krap, dus ruimte voor afwijken van de gebaande paden is er niet. Ook al is misschien dat gebaande pad uiteindelijk niet het meest efficiënte, of is het een pad wat niet meer past bij de nieuwe ambities en doelen. Een nieuwe werkwijze uitzoeken en eigen maken schiet er bij in.

Om de mooie ambities tot praktische uitvoer te brengen, zouden we de werkorganisatie wat ruimte moeten gunnen om zich nieuwe werkwijzen eigen te maken. Er is vertrouwen (het kan verkeerd gaan) en tijd (het kan langer duren) nodig.

Die ruimte zou de werkorganisatie al moeten hebben bij het opstellen van de omgevingsvisie. De grootse, ambitieuze plannen moeten wel aansluiten bij de behoeften en knelpunten van de praktijk, en moeten ook uitvoerbaar zijn. Als de werkorganisatie de visie van de gemeente niet deelt, zal de uitvoer haperen.

Samen optrekken

Programmamanagers Omgevingswet doen er goed aan om de werkorganisatie vanaf het begin (of in ieder geval zo snel mogelijk) te betrekken bij de visievorming. Laat de vakspecialisten actief bijdragen aan de visie, en vergeet ook de bijbehorende beleidsuitwerkingen en werkprocessen niet. Geef tijd en vertrouwen om zaken uit te werken, uit te proberen en uiteindelijk succesvol toe te passen. Beheerders en uitvoerders moeten juist in de opstartfase al van zich laten horen, en hun (praktisch toepasbare) visie over de leefomgeving delen met de visievormers. Denk mee over de ambities, doelstellingen en praktische werkwijzen.

Door vanaf het begin samen op te trekken, ontstaat een gedragen, praktisch uitvoerbare omgevingsvisie met beleidsuitwerkingen waar de werkorganisatie mee uit de voeten kan. Zo kunnen de ambitieuze plannen ook werkelijkheid worden!

Meer informatie en vragen

Wil je meer informatie over de Omgevingswet? Neem gerust contact op met Susanne Driessen of Josien Durieux-Hissink.