Een plakoksel is een teken dat de boom minder veilig is. In de weg hangende takken, een zwamaantasting op de stamvoet of een holte in de stam, het zijn een teken dat er bepaalde onderhoudsmaatregelen nodig zijn. Het zijn zomaar een aantal vaste onderdelen waar een adviseur op let bij een boominspectie, en waar vaste adviezen bij horen. En die zijn bij elke boomsoort in principe hetzelfde. Maar voldoet dat ook altijd? Nee, stellen onze collega’s Peter van Es en Erik Koppelaar, beide Adviseur Bomen. Zij bedachten voor de gemeente Den Haag een nieuwe richtlijn voor het inspecteren van populieren, een soort die snel veroudert. Deze beviel zo goed dat hij nu de basis is voor de nieuwe landelijke richtlijn voor het beoordelen van populieren.

Een populier is een pionier, een snelgroeiende boomsoort. “Binnen 50 jaar groeien populieren uit tot volgroeide, beeldbepalende bomen”, vertelt Peter van Es. Maar een andere eigenschap van de populier, met name bij oude Canadese populieren (Populus x canadensis), is het uitbreken van takken. In het stedelijk gebied van Nederland braken takken uit, zelfs op windstille zomerdagen, en richtten zo schade aan bij auto’s en huizen. Soms waren er zelfs mensen bij betrokken. Een ongewenste boomsoort die populier? “Nee, helemaal niet. Maar je moet populieren op de juiste locatie planten. Dat geldt trouwens voor alle boomsoorten. Populieren groeien waar andere bomen niet groeien. Ze dienen bijvoorbeeld prima als windvanger voor andere boomsoorten”, vertelt Erik Koppelaar. Maar na zo’n 50 jaar zijn de meeste populieren ‘op’, dan zijn ze toe aan vervanging. Een grote verandering, want er staan nogal wat populieren in de Nederlandse gemeenten. Met een vervangingsplan worden de gevaarlijke bomen verwijderd.

Op een andere manier kijken

Ook in de gemeente Den Haag zagen ze de bui hangen bij hun populieren. Alle populieren in Den Haag werden daarom geïnventariseerd. Uit het Haagse populierenbestand werd een selectie gemaakt: vervangen op korte- en lange termijn. “Wij controleerden de bomen volgens de vaste methode, maar daarnaast letten we op nog iets anders. Wat kon de aanleiding zijn van het uitbreken van de takken? Kunnen we dit herkennen aan de kroonstructuur van een boom? Als een boom verschijnselen vertoont van verhoogd risico op takbreuk, dan gaan de takken uitzakken. Dat laat sporen na in de kroonstructuur: je ziet vervorming in ontstaan”, vertelt Erik.

Peter vult aan: “Er wordt, vanuit de standaard BVC-methode, erg gestuurd op concrete gebreken. Maar het uitbuigen van gesteltakken is een natuurlijk verouderingsproces. Je ziet daarbij geen duidelijk zichtbare gebreken ontstaan, zoals bijvoorbeeld houtscheuren. Je kunt ook onmogelijk voorspellen wanneer die tak gaat uitbreken.” “Daarom is het belangrijk om op een andere manier naar de boom te kijken”, zegt Erik. “De populier veroudert relatief snel. De meeste bomen en boomsoorten in Nederland behalen hun eindleeftijd niet en zullen waarschijnlijk nooit takbreukverschijnselen vertonen. Populieren, vaak al volgroeid bij ongeveer 50 jaar, dus wel. En populieren zijn ook genetisch identiek. Vanwege hun vermeerderingsmethode weet je wel hoe laat het is als de groeiplaats vergelijkbaar is, de bomen zijn rond dezelfde leeftijd en 1 boom vertoont takbreukverschijnselen. Vroeg of laat zijn de andere bomen dan ook aan de beurt.”

Richtlijn takbreuk populieren

In Den Haag waren ze heel duidelijk: is de kroon niet meer compleet door al uitgebroken takken, of is zichtbaar dat er takken uitzakken? Met andere woorden: zijn de specifieke opnamekenmerken, die wijzen op breukgevaar van gesteltakken, waardoor de veiligheid van de populier ter discussie wordt gesteld, aangevinkt? Dan belandt de populier op de kaplijst. Een duidelijk procesafspraak die ook standhield bij verschillende rechtszaken. Want het vervangen op zich, en de daarmee gemoeide kosten, zijn vaak niet het probleem, vooral de weerstand vanuit burgers maakt het lastig. Het proces is met de jaren verfijnd. En de gemeente is er erg tevreden over. Zo tevreden dat het gedeeld is met andere gemeenten. Onze nieuwe manier van het beoordelen van populieren vormt dan ook de basis van de Richtlijn takbreuk populieren, een landelijke richtlijn die in februari van dit jaar is vastgesteld door de Intergemeentelijke Studiegroep Bomen (ISB), te gebruiken voor vervangingsplannen populieren in de stedelijke omgeving.