Onlangs vroeg de gemeente Arnhem de adviseurs van Bomenwacht Nederland om twee karakteristieke bomen te beoordelen: een omvangrijke zomereik aan de Zijpendaalseweg en een imposante tulpenboom in Park Angerenstein. Deze vraag sloot heel mooi aan bij de ervaringen die wij in 2015 hebben opgedaan tijdens onze reis naar de veteraanbomen in Zuid-Engeland. We hebben dus met genoegen onze tanden gezet in de inspectie van deze bijzondere Nederlandse veteranen.

Zoals bij alle bomen die een boomveiligheidsonderzoek ondergaan, zijn stabiliteit, breukveiligheid en conditionele aspecten onder de loep genomen. Daarnaast was het uitdrukkelijk de doelstelling van de gemeente Arnhem om deze kenmerkende bomen zo lang mogelijk te handhaven. Veiligheid was de aanleiding voor het onderzoek, een beheeradvies-op-maat richting toekomst werd gezien als de oplossing voor het gewenste behoud. De inmiddels bij ons aanwezige kennis van de grillige en unieke karakteristieken die deze buitencategorie bomen kan vertonen, kwam bij deze opdracht goed van pas.

Veteranensnoei

Beide bomen verkeren in de zogenoemde ‘vroege veteraanfase’. Hierbij is het eindstadium van het bomenleven aangebroken en vindt er, onder andere, kroonreductie plaats. In deze fase reduceert de grote ‘volwassen’ kroon zichzelf geleidelijk tot een kleinere, secundaire kroon. Dat viel goed waar te nemen bij de zomereik aan de Zijpendaalseweg. In deze boom hebben de Bomenwachters de vele inrottingen en holten op hoogte nader onderzocht uit het oogpunt van omgevingsveiligheid.

In de binnenkroon bleken veel jonge takken te groeien. Het uiteenwijken van de inmiddels overbelaste gesteltakken, die ‘hangen’ in de ooit aangebrachte kroonankers, zorgt voor lichtinval waardoor zich nieuwe loten ontwikkelen. Dit biedt een kans: door gerichte snoei van de oude gesteltakken wordt de veiligheid gehandhaafd, kan de overbelasting worden weggenomen en tegelijkertijd (op kunstmatige wijze) de vorming van de nieuwe, secundaire kroon worden gestimuleerd. Deze vorm van ‘veteranensnoei’ is geschikt voor eiken waarvan de conditie voldoende is. Een bekend voorbeeld van een eeuwenoude eik waarbij deze snoeivorm is toegepast, is de monumentale Kroezeboom op de Fleringer Es in Tubbergen, Twente.

Betreding en bodemvocht

De op één na hoogste en dikste tulpenboom van Nederland had een heel ander probleem: vocht. De natte groeiplaatsomstandigheden in Park Angerenstein zorgen voor een slechte bodemstructuur. En doordat vele Arnhemmers graag bewonderend rond de boom lopen, bleek de bodemlaag rond de stamvoet sterk verdicht. Door de natte omstandigheden was er sneller een ‘versmeerde’ toplaag ontstaan, waarbij water gemakkelijk rond de boom stagneert. Tijd dus om in te grijpen. De onderzoekers troffen een omvangrijke holte in de stamvoet aan. Uit de Picusmeting bleek dat hier nog voldoende stevig hout aanwezig was om de boom veilig te kunnen handhaven, wel is een jaarlijkse controle noodzakelijk. Het advies luidt verder om in de toplaag – voorzichtig! – een bodembewerking uit te voeren, waarna de boomspiegel met lage heesters of vaste planten kan worden ingeplant. De bodem krijgt hierdoor weer zijn luchtigheid en (jammer voor de liefhebbers…) betreding van de boomspiegel wordt voorkomen.

Visie op veteranen

Het beheer van eeuwenoude veteraanbomen is binnen de Nederlandse bomenvakwereld een nog jonge discipline, al neemt zowel de kennis als de interesse de laatste jaren toe. Maar bij de gemiddelde boomeigenaar of -beheerder van oude bomen zijn alle ins en outs nog vrijwel onbekend. Het beste advies voor een duurzaam behoud van dergelijke bomen is vaak zo weinig mogelijk doen en zo veel mogelijk de natuur haar gang laten gaan. In Nederland is de gebruiksdruk rondom dergelijke bomen echter vaak hoog, zoals bij de tulpenboom in Park Angerenstein. Mede gelet op de zorgplicht is niets doen dan geen optie. Het principe van onderhoud op maat voorziet in dat geval in een bij de specifieke boom passend, en voor de veiligheid toereikend maar ook terughoudend advies. Het beste wat we onze veteraanbomen kunnen bieden is een voorzichtige begeleiding tijdens de, hopelijk lange, bijzondere laatste levensfase.